Category Archives: Culture
ملڪي سطح تي خواجه سرائن جي اهميت ۽ کين مهيا ٿيل سهولتون
زرعي معاشري ۾ موجوده مختلف ٽيبوز صدين کان اڃان تائين ساڳئي شدت سان موجود آهن. انهن ٽيبوز مان هڪ اهو به آهي ته گھر ۾ جڏهن ٻار جنم وٺندو آهي. ته گھر ڀاتين جون ڪيفيتون به ٻار جي جنس مطابق تبديل ٿينديون آهن . اگر پٽ ڄمي ته سموري گھر ڀاتين جي چهري تي خوشي واري ڪيفيت جھلڪي پوندي آهي. جيڪڏهن نياڻي ڄمي پوي ته نه چاهيندي به سمورن ڀاتين جي چهري تي رنج واروراڪاس لڪائڻ باوجود به لڪي ناهي سگھندو، ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ جهلڪي پوندو آهي. پر ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن گھر جي ڀاتين جي حالت مرڳوئي مجرمانه ٿيو پوي، جڏهن ان گھر ۾ پيدا ٿيندڙ ٻار نه پٽ هوندو آهي نه وري ڌيءُ ، اهڙي گھرن ۾ ان وقت قهرام مچي ويندو آهي. نه صرف سمورو گھر پر سمورو معاشروبه اهڙي ٻار کي قبول ڪرڻ لاءِ تيار نه هوندو آهي. اهڙي ٻار جو انت آڻڻ لاءِ سمورا هٿڪنڊا جڏهن هلي ناهن سگھندا تڏهن ئي هو ساهه کڻڻ لاءِ معاشري ۾ ڦٽو ڪيو ويندو آهي. سندس والدين معاشري ۾ رسوائي جي خوف کان ڪيترا ئي ڏينهن ٻار جي سڃاڻپ لڪائيندا آهن.
انهي ڪيفيت ۾ اهو ٻار جڏهن سمجھ لائق ٿئي ٿو. ته هو هڪ وڏي ذهني اذيت ۾ مبتلا ٿيو وڃي. سماج جا منفي رويه اهڙي ٻار کي باقي ٻارن کان الگ ڪري بهاريو ڇڏين. جڏهن ته اهو به هڪ انسان آهي ڪنهن به سماج ۾ بنيادي انساني حقوق مطابق اهڙن ماڻهن جو به پورو پورو حق هوندو آهي. ته هو به کليل هوا ۾ آزادي سان ساهه کڻي سگھن.
پاڪستان جي آئين جي آرٽيڪل نمبر 25 موجب قانون جي نظر ۾ سڀ شهري برابري جي حيثيت رکن ٿا ۽ برابري جي بنياد تي قانوني تحفظ جا حقدار آهن. محض جنس جي بنياد تي ڪنهن به شهري سان امتيازي سلوڪ نه ڪيو ويندو. جڏهن ته انساني حقن جي آرٽيڪل نمبر 2 ۾ پڻ واضع نموني لکيل آهي ته سمورا انسان آزاد پئدا ٿيا آهن. عزت، وقار ۽ حقوق جي سلسلي ۾ برابري جي حيثيت جا حامل آهن. پر بدقسمتي سان اسانجي سماج ۾ پيڙهيل طبقن کي وڌيڪ ذلتن ڀري زندگي گذارڻي پوي ٿي ۽ کين نيچ ڏيکارڻ لاءِ نت نوان طريقا استعمال ڪيا وڃن ٿا.
جنهن جو وڏو مثال خواجه سرا جي سڃاڻپ ۽ مڃتا آهي، جيڪا انهن کي نٿي ڏني وڃي. معاشرو خواجه سرائن جي تعليم حاصل ڪرڻ ۾ وڏيون رڪاوٽون وجھندو آهي جنهن سبب هو تعليم حاصل ڪري ناهن سگھندا. اهڙي ڏکين حالتن مان گذري اگر ڪو خواجه سرا ٿوري گھڻي تعليم پرائي وٺي ته وري معاشري جا مهذب کيس عزت ڀريو روزگار حاصل ڪرڻ جي راه ۾ رڪاوٽون وجھندا آهن. غلطي سان جيڪڏهن اهڙي خاص ماڻهون کي ڪو عزت ڀريو روزگار حاصل ڪرڻ ۾ ڪاميابي ملي به وڃي. ته هو پنهنجي بدني بناوت ۽ لباس جي ڪري گڏ ڪم ڪندڙن جي نظرن جو مرڪز هوندو آهي. وڏي ڳالهه ته هن سماج جا ماڻهون انهن کي پاڻ سان گڏ هلائڻ به عيب سمجھن ٿا. پر جيڪڏهن اسين پنهنجي پاڙيسري ملڪ انڊيا تي نظر وجھنداسين ته اسان کي محسوس ٿيندو ته اتان جي حڪومتن ۽ سول سوسائيٽي خواجه سارائن کي معاشري ۾ عزت ڀريو مقام مهيا ڪرڻ لاءٌ منجھائن ڪجھ خواجه سرائن کي ٽيڪس وصولي واري اداري ۾ روزگار ڏئي سندن جون اسپيشل ٽيمون ٺاهي کين ٽيڪس وصولي لاءِ معمور ڪري ڇڏيو آهي. هو هر سال لڳ ڀڳ 1000 هزار ڊالر پراپرٽي ٽيڪس وصولي ڪري حڪومت کي جمع ڪرائن ٿا. پر اسان وٽ ته هي مظلوم ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ صرف ٽيڪس ڏين ٿا.
عزت ڀريوروزگار نه ملڻ ڪري هو مجبور ٿي ڳائي وڄائي، نچي ماڻهن کي خوش ڪري خيرات وٺي گذران ڪن ٿا ڪي وري جسم فروشي جھڙو غلط پيشو اختيار ڪري پيٽ جي باه وسائن ٿا ۽ سر لڪائڻ لاءِ اجھي جو بندوبست
ڪن ٿا.
2009ع ۾پاڪستان سپريم ڪورٽ هڪ آرڊر پاس ڪيو. جنهن ۾ خواجه سرائن جي قومي شناختي ڪارڊ ۾ کين جنس واري ڪالم ۾ خواجه سرا لکائڻ جي اجازت ملي.
عام طور تي ڏٺو وڃي ته هي به انسان آهن. صرف سندن بدني بيهڪ جي ڪري ٻين کان الڳ آهن. پوءِ انهن ۾ ڪي عورت هوندا آهن ته ڪي وري مرد، ڪي قدرتي خسرا هوندا آهن. ته ڪي وري هٿرادو ٿيندا آهن. پر سماج انهن کي بلڪل مختلف نظرن سان ڏسي ٿو. اگر ڏهن ماڻهن ۾ هڪ خواجه سراهه هجي ته مرداڻي معاشري ۾ ماڻهون ٻين کي ڇڏي صرف ان کي ئي نظرن جو مرڪز بڻائيندا آهن. پوءِ ان صورت ۾ هو يا ته گھٻرائجي ويندا آهن. يا ته ڪاوڙ ۾ زر ٿي ويندا آهن. ٻئي ڪيفيتون انهن لاءِ نقصان جون حامل هونديون آهن.
هن ملڪ جي آئين مطابق کين اليڪشن ۾ حصو وٺڻ جو حق آهي . جنهن تحت هو 2013 واري اليڪشن ۾ سرگرم رهيا. پنهنجن حقن کي پاڻمرادو حاصل ڪرڻ لاءِ هو ڪوششون وٺهندا رهيا. ڏسڻو اهيو آهي ته ايندڙ اليڪشن ۾ هي پنهنجي جستجو کي ڪيئن جاري رکي سگھندا. جڏهن ته موجودا آدمشماري مطابق سندن سراسري ڳڻپ سڄي پاڪستان ۾ صرف 10،000 آهي.جڏهن ته هڪ اندازي مطابق صرف لاهور شهر ۾ خواجه سرائن جو انگ ڏه هزارن کان مٿي آهي انهي عالم ۾ جڏهن هنن جي آبادي ڪنهن سازش تحت گھٽ ڄاڻائي وئي آهي. ته پوءِ ڇا کين اهي انسان ووٽ ڏيندا؟ جيڪي کين پاڻ سان گڏ وهاريندي به عيب ٿا سمجھن.
اسان جي معاشري ۾ خواجه سرائن کي برداشت ڪرڻ جي اهڙي صورتحال آهي ته پوءِ ته اهيو ڪيئن ممڪن آهي ته هي مظلوم طبقو پنهنجو آواز وس وارن تائين پهچائي ته جيئن ملڪ ۾ انهن لاءِ به اهي سڀ سهولتون مهيا ٿين. جهڙيون ٻين انسانن لاءِ موجود آهن. يا کين به معاشرتي ليول تي ٻين جهڙو سمجھيو وڃي.ڇو ته خواجه سراه جي بدن ۾ به اهو ئي رت گردش ڪري ٿو جيڪو ڪنهن ٻيءِ انسان جي بدن ۾ هوندو آهي . ڳالهه صرف سمجهه جي آهي. هي جنس به اسان جي سماج جو هڪ اهم حصو آهن.
پنجابی ہو تو پنجابی کیو ں نہیں بولتے؟
بیوی شوہر سے۔بنٹی کے پاپا، آپ سے ایک بات کرنی تھی۔
شوہر نے جواب دیا۔ہاں کہو؟
بیوی بولی۔ہمارے پڑوس میں جب سے نئی فیملی آئی ہے ہمارا بنٹی بگڑسا گیا ہے۔
شوہرنے حیرت زدہ ہو کر پوچھا۔کیا مطلب؟
بیوی نے مضحکہ خیز انداز میں کہا مطلب یہ کہ ہمارے پڑوسی پینڈو سے ہیں پنجابی بولتے ہیں۔بھلا آج کل کون پنجابی بولتا ہے۔(قہقہ لگاتے ہوتے)آج کل تو انگلش کا زمانہ ہے بھئی لجن جب سے ہمارا بنٹی بھی انکے بچے کے ساتھ کھیلنے لگا ہے اُسکا بول چال بھی بدلا بدلا سا ہے۔
شوہر نے کہا۔یہ تو اچھی بات نہیں ۔ہم اپنے بچے کے مستقبل کیلئے اتنی منصوبے بنا رہے ہیں اوریہ پنجابی سیکھنے بیٹھ گیا۔کون بولتا ہے آج کل پنجابی ،کرتا ہوں میں اس سے بات۔
دوستو! مندرجہ بالا وہ کہانی ہے جو ہم پنجابیوں کے گھر میں کبھی نہ کبھی ضرور دوہرائی جاتی ہے۔کیا کبھی ہم نے اس بات پر غور کیا کہ ایسا کیوں ہے؟پاکستان میں بسنے والے تمام افراد علاقائی اور ثقافتی طور پر اپنے پہناوے، بول چال اور رہن سہن کے اعتبارسے کیوں مختلف ہیں ۔بلوچستان میں رہنے والا شخص بلوچی بولے گا، خیبر پختونخوا میں رہنے میں پشتو اور دیگر علاقائی زبانیں بولے گا، اسے طرح سندھ میں رہنے والاسندھی ۔لیکن پنجاب میں رہنے والا پنجابی سے زیادہ اپنی قومی زبان اردو کو ترجیح دیتا ہے۔اسی طرح علاقائی، ثقافتی اورمذہبی اعتبار سے بھی پاکستان میں متعدد زبانیں بولی جاتی ہیں جیسے کہ سرائکی، کشمیر ی، مارواری، گجراتی، ہندکو، پہاڑی ،دہروی وغیرہ وغیرہ ۔اگر ان زبانوں کے بولنے والے ملک کے کسی کونے میں بھی کیوں نہ چلے جائیں وہ اپنے ہم زبان سے اپنی علاقائی یا ماں بولی میں بات کرے گا۔لیکن پنجابی دوسرے پنجابی کو دیکھ کرپنجابی میں بات نہیں کرے گا۔
بچپن میں جب ہم اپنے والدین کے ساتھ گاؤں جاتے تھے تو وہاں ہمارے شہری پہناوے اور خصوصاً ہمیں اردو بولتا دیکھ کر گاؤں کے لوگ بالخصوص بچے حسرت بھری نگاہوں سے ایسے دیکھتے تھے جیسے ہم لاہور سے نہیں امریکہ، یورپ یا لندن سے آئے ہیں۔اور واپس آکر اگر ہم ایک آدھ جملہ پنجابی کا سیکھ لیتے تو والدین ڈانٹ دیتے کہ خبردار پنجابی بولی تو۔انگلش میڈیم میں کس لئے پڑھا رہے ہیں آپکو۔اُس دور میں کم از کم گاؤں دیہاتوں میں رہنے والی پنجا بی تمام کنبہ ہی اپنی علاقائی زبان یعنی پنجابی میں بات کرتے تھے۔ لیکن آج ایسا بالکل نہیں ہے۔ ماں باپ چاہے آپس میں پنجابی بولیں لیکن اپنے بچے کو پنجابی بولتا کبھی نہیں دیکھ سکتے۔الٹا اگر کوئی بولنے کی کوشش بھی کرے تو اسکو ڈانٹ دیا جاتا ہے ۔
ویسے پنجابی بولے جانے پر ہم اتنا خوف زدہ کیوں ہیں؟ کون ہے اسکا ذمہ دار؟ والدین؟ تعلیمی اور پالیسی ساز ادارے ؟ حکومتِ وقت ؟ ہمارا معاشرہ؟یا وہ لوگ جن کے بارے میں ہمارے بڑے ہمیشہ سے کہتے آئے ہیں “لوکی کی کہن گے” ۔کبھی ہم نے سوچا کہ اگرساری زند گی ایک انگریز ماں باپ کی اولادپختون، بنگالی یا سندھی کے گھر پلے بڑھے تو وہ بھی اس گھر میں رہنے والوں جیسا رنگ ڈھنگ اختیار کرے گا، اور انگریزی نہیں بلکہ اس گھر میں بولی جانے والی زبان بولے گا۔ لیکن یہ کلیہ بھی پنجابیوں پر لاگو نہیں ہوتا۔
ذیادہ دُور نہ جائیں تواپنے ہمسایہ ملک بھارت میں رہنے سکھ برادری کو ہی دیکھ لیں ۔یہ برادری کہیں بھی ہواپنی ثقافت کو نہیں بھولتی بلکہ اسکے فروغ کے لئے ہر ایک فرد پیش پیش نظر آتا ہے۔ دنیا کے کسی کونے میں بھی چلے جائیں پنجابی پنجابی کو دیکھ کہ اپنی ماں بولی میں بات کرتا ہے۔لیکن یہ روایت بھی بارڈر پارپاکستانی پنجابیوں میں نہیں پائی جاتی۔بلکہ اگر کوئی غلطی سے پنجابی بولتا پایا جائے تو اسکودوسرا پنجابی ہی اس حقارت کی نگاہ سے دیکھتا ہے جیسے اس شخص نے کوئی قابلِ شرم کام کر ڈالا ہو۔دیکھو کتناپینڈو ہے پنجابی میں بات کر رہا ہے۔ ہمارے بچے تو انگریزی میڈیم میں پڑھتے ہیں ہم نہیں بننے دینگے انکو پینڈو۔
میرے داد اابو کی شادی پنجابی گھرانے میں ہوئی جبکہ وہ پٹھان تھے۔یہ روایت انہوں نے میرے والد سمیت تمام بیٹے بیٹیوں کی شادیوں کیلئے برقرار رکھی۔لہذا پنجاب میں رہنے اور پنجابیوں میں شادی ہوتے ہوتے سب پنجابی ہو گئے۔ لیکن پنجابی زبان تو پھر بھی نہ بولی گئی۔اور اگر بولی بھی گئی تو صرف والدین کی پیڑھی تک۔میرے ذہن میں اکثر یہ سوال اُٹھتا ہے کہ آخر کیوں؟ کیا یہ زبان بولناہمارے لئے شرمناک بات ہے؟ ہم کوشش کرتے ہیں کہ پنجابی بولنا تو دور کی بات ہمارا لہجہ تک پنجابی نہ ہو۔اور اس ناپسندیدگی میں پنجابی ہی پنجابی کو رد کرتادکیائی دیتاہے۔میں نے یہ تک سنا ہے کہ اس شخص سے پروگرام کی نظامت نہیں دینی چاہئے کیونکہ اسکا لہجہ بہت پنجابی ہے۔بھئی واہ! کیا انصاف ہے۔ لہذا اگر ہمارا لہجہ پنجابی ہے تو ہم کسی سے کمتر ہو گئے۔پنجابی لہجہ ہونا یا پنجابی بولا جانا صلاحیت، علم اور ہنر کے ہونے یا نہ ہونے تو طے تو نہیں کرتی۔ کیا کبھی کسی نے ایک پختون کو، سندھی کو، فارسی کو اردویا انگریزی بولتے سُنا ہے۔انکے لہجے سے سو فیصد ان کی ماں بولی کی جھلک ملتی ہے جوکہ انکے لئے قابل فخر بات ہے توایک پنجابی کیلئے کیوں نہیں؟
ہم کتنے روپے خرچ کر کے انگریزی، جرمن اور اب تو چینی زبان بھی سیکھ رہے ہیں تا کہ ہم دوسری قوم کے ساتھ اسکی ثقافت بانٹ سکیں، اس سے روابط بڑھا سکیں ۔لیکن اپنی ماں بولی کو سیکھنے سکھانے بولے جانے کیلئے ہم نے کیا کوششیں کی؟ یہاں میرا استفسا ر ہے نہیں کہ دوسری زبانیں نہ سیکھی جائیں بلکہ صرف اتنی التجا ہے کہ اپنی ثقافت کو مرنے سے بچایا جائے۔یقین جانئے ۔اگرپنجابی قوم نے اپنی ثقافت بچانے کیلئے اب کچھ نہیں کیا تو چند سالوں میں۔جی ہاں گنتی کے چند سالوں میں پنجابی زبان درحقیقت کیا ہے؟لکھنا تو دور کی بات بولی کیسے جاتی ہے اسکے لئے ہمیں تاریخ کی کتابیں کھولنی پڑیں گی؟
One way flow- Mcdonaldization, The cultural Diversity
Being a 90’s child I have risen up in a society where the great transformation happened in all ways. I remember the time when we had one PTCL phone that was used by our four to five families at a time and also was pride to share it with neighbors while they need it. I have seen those times when schools had very limited subjects to teach and universities were a dream to get in. In my childhood I never thought of the phenomena that why and how things get faster and better, it was fantasy to see personal computers turning into laptop and those laptops into wrist watch computers which is a good thing anyways.
Few things about world system remind me questioned that how the mini burger stalls are overlap by KFC , Mcdonald, burger king etc, and how we convinced ourselves to eat those international brands ? Remember when first time you entered in McDonalds? How was your feel to be there? Honestly may be you found yourself unfit to the environment but visiting that place repeatedly you got familiar to the way McDonald required. The English song, the cozy surrounding the unique perfume and tempting food changed our mind sets from the past 15 years like never before.
All this is not because of mild chicken burgers but importantly due to the mcDonaldization which is a one way flow from the American and European societies. McDonaldization alone is worthless until it is not attach with globalization or we could say mcdoladiztion is a part of globalization. Many around the world are at benefit with the emergence of both together but many on other hand remain still deprived due to decline of local values. According to the world system theory the core and semi periphery countries have used globalization to make periphery countries grow up and at the same time not to grow up with local brands and remain intact with international brands to meet international standards of living which is again not a bad idea but what about the economic growth of third world countries which have stuck into providing raw material to the first world nations as a tradition to earn money.
The one way flow doesn’t mean only food but it is about so many other things includes culture, traditions, life style, education, harmony, art, language etc. Since rapid globalization around the world has created space for nations to bring their culture in other nations and break this one way flow, as we see migration of hundred and thousands of people for various purposes to live in other countries that has mix up all the colors.
A recent example is a decorated and designed truck of Pakistani culture in America that is attracted by most of the Americans these days. The impacts of mcDonaldization are hard to evaluate in this modernization era where every social setup has mixed up with other and created examples of “Uniqueness in diversity”.
Merit of this rapid process has saved a lot of time and that was earlier spent to complete a task but what about rest of the time that is spent on social apps, merits of mcdonaldization says that one burger is equal to one meal that was earlier served with chapatti, curry and full salads as a requirement to full the belly, it absolutely time saving alternate but what about the production market of wheat and maize which has declined due to high consumption of burger food. Merits are attach with demerits and could not evaluate in isolation. Fast music in a fast food restaurant has fasten the minds but this only prevails in few classes of society e:g upper class,upper middle class and middle class rest of all are rest in peace or trying to access the fast food restaurants with average credits in hand.
Globalization is a global process that has produced harmonies among life styles of all the nations around, yet many languages, cultures, social identities, ethnicities are burnt into burry and have no place on planet. We should accept the diversity and one way flow but should keep our nationalities in flow as well so that globalization can bought well for all.